هم‌صدایی زنان اصولگرا و اصلاح‌طلب در داشتن حق کاندیداتوری در انتخابات ریاست جمهوری؛ زنان پشت درِ پاستور /مسیر دشوار زنان برای «رجل سیاسی» شدن

جارستان به نقل از تیک؛ بحث حضور زنان در سیزدهمین انتخابات ریاست جمهوری که جدی‌تر شد زنان اهل سیاست درباره این اظهار نظر تحلیل‌های مختلفی ارائه کردند؛ در حقیقت تنها موضوعی که در میان سیاسیون به ویژه زنان سیاستمدار فراجناحی ظاهر شده است همین مسئله حق کاندیداتوری در انتخابات است.
بیش از چهار دهه است که با داغ شدن تنور انتخابات حرف و حدیث‌ها درباره «رجل سیاسی» و ریاست جمهوری زنان بالا می گیرد اما نه زنی در صف کاندیداهای ریاست جمهوری قرار می گیرد نه گامی برای روشن شدن تکلیف «رجل سیاسی» بودن زنان برداشته می شود، در پایان هر انتخابات نیز باز همه چیز به همان حالت اول برمی‌گردد و به سرعت گرد فراموشی بر ماجرای تفسیر شورای نگهبان از اصل ۱۱۵ قانون اساسی پاشیده می شود. اما این روزها بحث کاندیداتوری زنان و بازتعریف اصل ۱۱۵ قانون اساسی درباره «رجل سیاسی» بودن یا نبودن زنان گویا متفاوت تر از قبل درحال زمزمه شدن است.

«شاید در انتخابات آینده کاندیدای زن داشته باشیم»؛ این جمله‌ای است که چندی پیش عباسعلی کدخدایی به زبان آورد و جنجال زیادی هم به پا شد البته زنان با این نوع وعده و وعیدها چندان غریبه نیستند و تقریبا در همه ادوار انتخابات ریاست جمهوری به آنها گفته شده است که منعی برای ثبت نام در انتخابات ندارند. آنچنان که در دوره قبل ثابت شد که «ثبت نام بلامانع» برای خیلی‌ها ساری و جاری است تا آنجا که از نوجوان ۱۵ ساله گرفته تا افرادی که حتی مدرک تحصیلی‌شان به پایان دوره راهنمایی هم نرسیده است توانستند در انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۶ ثبت نام کنند اما مسلم است که از فیلتر شورای نگهبان عبور نخواهند کرد حال معلوم نیست منظور کدخدایی از بلامانع بودن ثبت‌نام زنان از این جنس است یا خیر.

البته کدخدایی چند روز بعد در یک نشست خبری درباره تغییر نظر فقهای شورای نگهبان برای رئیس جمهور شدن زنان گفت: «در این زمینه یک سری بحث‌های فرهنگی در کشور ما جاری است و مسئله ای نیست که صرفاً با یک قانون آن را حل کنیم و در وهله اول باید این بحث فرهنگی حل شود که فعلا تغییری در این زمینه به وجود نیامده است. نظر فقهای شورای نگهبان درباره حضور زنان در انتخابات ریاست‌جمهوری تغییری نکرده است و بنده در مصاحبه‌ای گفتم انشاالله در دوره‌های آتی این رویه نیز اصلاح می‌شود.»

اما بحث حضور زنان در سیزدهمین انتخابات ریاست جمهوری که جدی‌تر شد زنان اهل سیاست درباره این اظهار نظر تحلیل‌های مختلفی ارائه کردند که در این میان زنان اصلاح‌طلب حضور پررنگ‌تری داشتند البته این حرف به معنای آن نبود که زنان اصولگرا سکوت کرده باشند؛ در حقیقت تنها موضوعی که در میان سیاسیون به ویژه زنان سیاستمدار فراجناحی ظاهر شده است همین مسئله حق کاندیداتوری در انتخابات است.

مشکل شناخته شده نبودن زنان است نه واژه «رجل»

نیره اخوان عضو جبهه پایداری که سابقه چهار دوره نمایندگی مجلس را در کارنامه‌اش دارد از همان زنان با گرایش اصولگرایی است که کاندیداتوری در انتخابات ریاست جمهوری را حق زنان می‌داند البته او رفتار شورای نگهبان را هم توجیه می‌کند که اگر رد صلاحیتی درمورد زنان رخ داده است به دلیل شناخته نشدن ثبت‌نام کنندگان است نه زن بودنشان.

او در پاسخ به این سوال که هر بار صحبت از اصلاح قانون انتخابات و تعاریف رجل سیاسی می شود، وعده هایی درباره زنان هم داده می شود و اخیرا نیز آقای کدخدایی گفتند شاید رئیس جمهور بعدی یک زن باشد؛ این اتفاق ۴۰ سال است که نیافتاده، موانع کار کجاست می‌گوید: «رجل سیاسی قانون است و یک مفهوم کلی هم برای همه اعم از زن و مرد دارد. برخی شاید معنای عربی کلمه رجل به معنی مرد را استنباط می کنند ولی در قانون و کلماتی که ما به کار می بریم، رجل به معنی افرادی است مدیر، مدبر و دارای استعدادهایی هستند که توانایی استفاده از منابع را دارند. پیش از این مطرح می کردند که کسی که اداره امور را در دست داشته می تواند جز تعریف رجل سیاسی قرار بگیرد. »

مرضیه وحید دستجردی در بوته آزمایش شورای نگهبان؟

وقتی صحبت از مصداق زنانی که می‌توانند در ردای کاندیداتوری قرار گیرند به میان می‌آید نام معصومه ابتکار و مرضیه وحید دستجری نیز بسیار به گوش می‌رسد اما گویا اتفاق نظر برای امتحان شورای نگهبان در برابر اصل ۱۱۵ قانون اساسی کسی بهتر از وحید دستجردی نیست چراکه او هم به لحاظ جریان سیاسی در اردوگاه اصولگرایی قرار می‌گیرد که شورای نگهبان نگاه مثبت تری به ین جریان دارد، هم از نظر کار اجرایی ۳ سال سکان وزارت بهداشت را به دست داشت؛ موضوعی که اخوان هم به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: « اگر خانم دستجردی در انتخابات ریاست جمهوری ثبت نام کرده و مردم به ایشان اعتماد می کردند؛ در انتخابات رای می آوردند.»

او در پاسخ به این سوال که خانم طالقانی بارها در انتخابات ریاست جمهوری ثبت نام کرده اما از سوی شورای نگهبان، ردصلاحیت می شدند، خاطر نشان کرد: «تشخیص رجل سیاسی با شورای نگهبان است. خانم طالقانی در کل کشور شناخته شده است؟ خیر. ایشان اگر چه مورد شناخت احزاب و جناح های سیاسی هستند اما کل مردم خانم طالقانی را نمی شناسند اما خانم دستجردی به دلیل دوران وزارتشان با آحاد مردم در ارتباط بوده و ایشان را می شناسند. »

نماینده ادوار مجلس ادامه می دهد؛ «رجل سیاسی از نظر معنی کسی که در خود توانایی مدیریت و صلاحیت های لازم را مانند قبول داشتن اسلام، انقلاب اسلامی و ولایت فقیه را داشته و پرونده و محکومیت نداشته باشد. ممکن است یکی ۴ مورد از این ویژگی ها را و دیگری ۳ مورد از این خصوصیات را داشته باشد. این موارد برای صلاحیت نمایندگان مجلس و ریاست جمهوری بررسی می شود. بنابراین اگر کسی در انتخابات ثبت نام کرده و رد صلاحیت شده به علت زن بودن نبود و به دلیل رجل سیاسی نبودن است. »

وی با اشاره به بازبینی قانون انتخابات، تصریح کرد: »بازبینی هایی که در حال حاضر صورت می گیرد برای آن است که رجل سیاسی از حد نظری بودن خارج شده و دقیقا بگویند که به طور مثل کسی که وزیر یا نماینده بوده، می تواند جز رجل سیاسی باشد با این حال باید شورای نگهبان تایید صلاحیت کند. »

اخوان با رد این ادعا که شورای نگهبان از رجل سیاسی به نفع مردان بهره برداری می کند، گفت: «اگر کسی شرایط رجل سیاسی را داشته باشد، تایید می شوند. برخی فکر کردند که رد صلاحیت شدن خانم ها در انتخابات ریاست جمهوری به دلیل زن بودن آنان است در حالی که علت رد صلاحیت آن ها، ندیدن توانایی مدیریتی شان‌ است. وقتی به مقام وزارت می رسند مدیریتشان آشکار می شود. کسی که یک وزارت خانه را اداره کرده گمان می شود که توان اداره کل کشور را دارد. مصداق این موضوع خانم دستجردی است که اگر در انتخابات ثبت نام می کردند، بسیاری از شاخصه ها برای کاندیداتوری را داشت. اما وقتی مدیر کل یک شرکت ثبت نام می کند، او شناخته شده و رای آور نیست. »

زنان آبادگر خواهند بود؟

اما موضوع دیگری که حسابی محل بحث است میزان اعتماد مردم به رئیس جمهور زن است. نیره اخوان در پاسخ به این سوال که آیا فضای سیاسی ایران پذیرای رئیس جمهور زن هست و آن ها می توانند در فضای مرد سالارانه رای بیاوردند، گفت: «فعلا که مردان دارند خراب می کنند و اگر زنی می تواند آباد کند، بیاید(خنده). خیلی ها ادعا می کنند از دیگری برترند و همه می توانند ادعا کنند. اعتماد به نفس ها در این اوضاع بیشتر شده است. اقبال رای آوردن زنان مردم هستند. گاهی مردم از آقایان ناراضی هستند به زنان رای می دهند. عملکرد خانم ها اگر خوب باشد، مجدد رای می آورند و همچنین افرادی که بیشتر تبلیغ کرده و راست و دروغ به هم ببافند؛ شانس بیشتری دارند. خانم ها کمتر از این نوع بازی های انتخاباتی استفاده کرده و صداقت بیشتری دارند. »

این چهره اصولگرا همچنین در پاسخ به این سوال که چهره سیاسی زن برای انتخابات ریاست جمهوری در ایران چه کسی است، بیان کرد: »کسی را نمی شناسم. خانم دستجردی را هم به عنوان نمونه برای آن که وزیر بودند؛ در پاسخ قبل نام بردم.»

کار دشوار زنان برای قرار گرفتن در دایره «رجل سیاسی»

هاجر چنارانی نماینده اصولگرای مجلس یازدهم هم از دیگر سیاسیونی است که کاندیداتوری زنان در انتخابات ریاست جمهوری را حق زنان می‌داند. او با ابراز تاسف از نگاه‌های نابرابر به زنان برای حضور در در عرصه سیاسی کشور می‌گوید: «در مجلسی که اکثریت مطلق آن را مردان تشکیل می‌دهند، تلاش برای تغییر مفهوم رجل مذهبی سیاسی کاری بسیار دشوار است.»

چنارانی در پاسخ به این سوال که آیا می‌توان امیدوار بود در سال ۱۴۰۰ یک کاندیدای زن در عرصه انتخابات حضور پیدا کند؟ می‌گوید: «مطالبه حضور زنان در عرصه انتخابات به عنوان کاندیدای ریاست جمهوری را نباید یک بحث فمینیستی تلقی کرد، بلکه این موضوع خواسته نیمی از افراد جامعه است. اگر انتظار داریم که زنان جامعه در مسائل سیاسی مشارکت جدی داشته باشند، باید زمینه حضور آنها را فراهم بیاورم. متاسفانه شاهد هستیم که حتی نگاه نابرابر نسبت به زنان برای حضور در عرصه سیاسی در فضای پارلمان نیز وجود دارد.»

چنارانی با مقایسه حضور زنان در پارلمان برخی از کشورها، گفت: «در برخی از کشورهای جهان و حتی منطقه برای حضور زنان در پارلمان سهم قابل ملاحظه در حد ۲۰ تا ۲۵ درصد قائل می‌شوند، اما متاسفانه شاهد هستیم که در کشور ما یک زن باید چندین برابر مردان تلاش کند تا مجال حضور در نهاد قانونگذاری را پیدا کند.»

او می‌گوید: « با گذشت ۴۰ سال از پیروزی انقلاب اسلامی، هنوز زنان جامعه باید برای گرفتن حق مساوی در عرصه سیاسی با مردان رقابت کنند.»

نماینده مردم نیشابور و فیروزه در مجلس شورای اسلامی گفت: «نباید در بحث رجل سیاسی، معنای «رجل» به مردان محدود شود، بلکه باید مفهوم «فرد» در نظر گرفته شود. البته مواضع اخیر سخنگوی شورای نگهبان در خصوص امکان حضور بانوان در عرصه انتخابات ریاست جمهوری جای تقدیر دارد و در همین راستا نیز باید مجلس شورای اسلامی قوانین مربوط با رجل سیاسی را اصلاح کند.»

برای تغییر برخی مسائل باید نگرش‌ها را تغییر داد

به هر حال در چنین شرایطی که نه تکلیف ریاست جمهوری زنان در قانون آنقدر مشخص و دقیق است که جای اما و اگر و اعمال سلیقه باقی نماند و نه عزمی از سوی شورای نگهبان برای تغییر این روند مشاهده می‌شود این احزاب و جریان‌های سیاسی هستند که وظیفه دارند در این عرصه تمام قد در حمایت از زنان به میدان بیایند و هربار زنانی را که در قد و قواره ریاست جمهوری هستند را معرفی کنند. در این راستا هاجر چنارانی در پاسخ به این سوال که فراکسیون زنان در راستای مطالبه حضور زنان در جایگاه کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری چه برنامه‌ای دارد؟،می‌گوید: «اعضای فراکسیون زنان پارلمان در کنار موضوعات مرتبط با کار خود به صورت جدی بحث رجل سیاسی را دنبال می‌کنند، اما باید توجه داشت در کشور ما در برخی موارد پیش از تغییر قوانین باید برخی از نگرش‌ها را تغییر داد و این موضوع نیاز زمان است. کشور در دوران گذار به سر می‌برد و به همین دلیل برای تغییر برخی از گزاره‌ها باید ۴۰ سال تلاش کرد. در مجلس کنونی تنها ۶ درصد از نمایندگان خانم هستند که همین تعداد نیز نسبت به ادوار گذشته بهتر شده است. آیا می‎‌توان از مجلسی که ۹۴ درصد از آن را مردان تشکیل می‌دهند، انتظار داشت برای تغییر مفهوم رجل سیاسی تلاش کند؟»

چنارانی در مواجهه با این پرسش که آیا در میان زنان کشور، کسانی وجود دارند که قابلیت کاندیداتوری و حتی ریاست جمهوری را داشته باشند؟، گفت: «همانطور که در کشور مردان شایسته بسیار زیادی وجود دارند، به همان میزان بانوان شایسته نیز وجود دارند. شاهد این مدعی نیز زنانی هستند که حتی خود را در عرصه اجتهاد دینی معرفی کرده‌اند، پس می‌توان امیدوار بود بخش دیگری از زنان نیز در بالترین عرصه سیاسی موفق ظاهر شوند.»